Bạn sắp phẫu thuật mắt (như đục thủy tinh thể) và lo lắng về việc gây mê? Tin tốt là: Hơn 95% các ca phẫu thuật mắt ngày nay không cần gây mê toàn thân (không cần "ngủ"). Thay vào đó, bác sĩ sử dụng thuốc tê tại chỗ (LA) an toàn, hiệu quả. Bài viết này sẽ giải thích cách thức hoạt động và tại sao một kỹ thuật cụ thể có tên là "Sub-Tenon" đã trở thành tiêu chuẩn vàng.
🩺 Tại sao lại chọn Gây tê tại chỗ thay vì Gây mê toàn thân?
Hầu hết các bệnh nhân phẫu thuật mắt thường lớn tuổi và có thể có nhiều bệnh lý đi kèm. Việc tránh gây mê toàn thân (GA) và sử dụng gây tê tại chỗ (LA) chất lượng cao sẽ giúp:
Giảm đáng kể rủi ro biến chứng và tử vong trong và sau phẫu thuật
Phù hợp với phẫu thuật trong ngày: Hầu hết bệnh nhân có thể về nhà ngay sau khi phẫu thuật.
Ngay cả những bệnh nhân có rủi ro rất cao vẫn có thể cần sự chăm sóc của bác sĩ gây mê trong suốt quá trình phẫu thuật, ngay cả khi chỉ dùng thuốc tê.
🔬 Điều gì khiến việc gây tê mắt trở nên đặc biệt? (Giải phẫu & Sinh lý)
Vùng mắt là một không gian nhỏ và phức tạp. Để gây tê an toàn, bác sĩ phải hiểu rõ giải phẫu "hình nón" của hốc mắt, nơi chứa nhãn cầu, 6 nhóm cơ, mạch máu và dây thần kinh.
Có hai yếu tố sinh lý quan trọng mà bác sĩ luôn theo dõi:
Phản xạ Mắt-Tim (Oculo-cardiac reflex - OCR): Đây là một phản xạ quan trọng. Khi có áp lực tác động trực tiếp lên cơ mắt hoặc nhãn cầu, nhịp tim có thể giảm đột ngột (ít nhất 20%). Trong trường hợp nghiêm trọng, nó có thể gây rối loạn nhịp tim hoặc thậm chí ngừng tim.
Phòng ngừa: Bác sĩ phẫu thuật sẽ thao tác kéo cơ nhẹ nhàng. Nếu nhịp tim thay đổi, họ sẽ thả lỏng áp lực ngay lập tức. Đôi khi, thuốc (như Atropine) được sử dụng để ngăn chặn phản xạ này.
Nhãn áp (IOP): Đây là áp lực bên trong mắt của bạn (bình thường là 10–20 mmHg). Một số kỹ thuật gây tê có thể làm tăng nh áp, trong khi kỹ thuật khác (như Sub-Tenon's) lại có thể làm giảm nhãn áp, điều này thường là tốt.
📋 Những điều cần chuẩn bị trước phẫu thuật
Hầu hết các ca phẫu thuật mắt là thủ thuật trong ngày và được coi là có rủi ro thấp. Tuy nhiên, việc đánh giá kỹ lưỡng là rất quan trọng.
"Tôi đang dùng thuốc chống đông máu (làm loãng máu) thì sao?" Đây là một câu hỏi rất phổ biến. Quyết định tiếp tục hay dừng thuốc chống đông máu/chống tiểu cầu sẽ được cân nhắc theo từng trường hợp, dựa trên rủi ro đông máu so với rủi ro chảy máu khi phẫu thuật.
Thực hành hiện tại: Đối với phẫu thuật đục thủy tinh thể không biến chứng, bệnh nhân thường được khuyên tiếp tục sử dụng thuốc chống đông và chống tiểu cầu. Các trường hợp phức tạp hơn sẽ cần thảo luận đa chuyên khoa.
💉 So sánh các kỹ thuật Gây tê vùng
Các kỹ thuật gây tê có thể do bác sĩ gây mê hoặc bác sĩ phẫu thuật mắt thực hiện.
1. Kỹ thuật Tiêu chuẩn Vàng: Gây tê Sub-Tenon's (Sub-Tenon's block)
Đây là kỹ thuật phổ biến nhất ở Anh và nhiều nơi trên thế giới, được cả bệnh nhân và bác sĩ ưa chuộng vì độ an toàn và hiệu quả cao.
Cách thức: Bác sĩ sử dụng một cây kim cùn, cong (blunt curved needle) được thiết kế đặc biệt. Sau khi rạch một đường rất nhỏ trên kết mạc (phần lòng trắng), kim được đưa vào một khoang tiềm năng bên ngoài nhãn cầu nhưng bên trong một lớp màng mỏng gọi là "bao Tenon" (Tenon's capsule).
Cảm giác: Thuốc tê (thường là 3-5ml) được tiêm vào không gian này, mang lại cảm giác tê và thường làm mắt không thể cử động (akinesia).
Ưu điểm: Cực kỳ an toàn. Vì sử dụng kim cùn nên nguy cơ xảy ra các biến chứng nghiêm trọng (như đâm thủng nhãn cầu, chảy máu sau mắt, tổn thương thần kinh) là cực kỳ hiếm.
Biến chứng nhỏ: Các biến chứng nhỏ và tương đối phổ biến bao gồm đau nhẹ, sưng (phù kết mạc) hoặc xuất huyết dưới kết mạc (vệt đỏ).
2. Các kỹ thuật dùng kim nhọn (Ít phổ biến hơn)
Các kỹ thuật này ra đời trước và sử dụng kim nhọn. Chúng có hiệu quả nhưng đi kèm với tỷ lệ biến chứng cao hơn.
Gây tê hậu nhãn cầu (Retrobulbar):
Cách thức: Dùng kim nhọn đưa thuốc tê vào phía sau nhãn cầu.
Rủi ro: Liên quan đến các biến chứng thường xuyên và nghiêm trọng hơn, bao gồm thủng nhãn cầu, chảy máu, tổn thương thần kinh thị giác và thậm chí (rất hiếm) tiêm nhầm vào dịch não tủy, có thể gây co giật hoặc ngừng tim.
Gây tê quanh nhãn cầu (Peribulbar):
Cách thức: Dùng kim nhọn đưa thuốc tê vào xung quanh (nhưng không phải phía sau) nhãn cầu.
Rủi ro: An toàn hơn Retrobulbar nhưng vẫn có tỷ lệ biến chứng cao hơn Sub-Tenon's.
3. Các phương pháp khác
Gây tê tại chỗ (Thuốc nhỏ mắt): Chỉ phù hợp cho các phẫu thuật rất bề mặt, như lấy dị vật hoặc một số ca phẫu thuật đục thủy tinh thể đơn giản.
Gây tê thâm nhiễm: Tiêm thuốc tê trực tiếp vào da, thường dùng cho phẫu thuật mí mắt.
💊 Thuốc tê được sử dụng là gì?
Để đạt được hiệu quả tốt nhất, bác sĩ thường sử dụng hỗn hợp thuốc:
Thuốc tê: Thường là sự kết hợp 50/50 giữa thuốc tác dụng nhanh (như Lidocaine) và thuốc tác dụng kéo dài (như Levobupivacaine).
Chất hỗ trợ (Adjuncts):
Hyaluronidase: Đây là một loại enzyme giúp thuốc tê lan tỏa tốt hơn và nhanh hơn qua các mô.
Clonidine: Một chất khác cũng giúp tăng cường tốc độ và chất lượng của khối tê.
✅ Tóm tắt
Gây tê vùng cho phẫu thuật mắt là một kỹ thuật cực kỳ phổ biến, an toàn và được bệnh nhân dung nạp tốt. Sự ra đời và phổ biến của kỹ thuật gây tê Sub-Tenon's (dùng kim cùn) đã thay thế phần lớn các phương pháp dùng kim nhọn cũ, giúp giảm đáng kể nguy cơ biến chứng và mang lại sự thoải mái cao cho bệnh nhân.