Corneal Cross-Linking (CXL) đã trở thành nền tảng trong việc quản lý các bệnh lý giãn phình giác mạc, đặc biệt là bệnh giác mạc chóp và giãn phình sau phẫu thuật khúc xạ. Kể từ khi ra đời, phương pháp này đã chứng tỏ hiệu quả vượt trội trong việc làm chậm tiến triển bệnh bằng cách tăng cường sự ổn định cơ sinh học của giác mạc.
Tuy nhiên, CXL không còn chỉ dừng lại ở phác đồ ban đầu. Những tiến bộ vượt bậc như kỹ thuật xuyên biểu mô (epi-on), phác đồ tăng tốc và điều trị tùy chỉnh đang định hình lại hoàn toàn cách chúng ta tiếp cận và mở rộng tiềm năng điều trị. Bài viết này sẽ khám phá những chân trời mới của CXL, từ các cải tiến kỹ thuật đột phá đến những ứng dụng lâm sàng đầy hứa hẹn trong tương lai.
Nền Tảng Vững Chắc: Từ Phác Đồ Dresden Đến Sự Phê Duyệt Của FDA
Phác đồ Dresden kinh điển, ra đời vào đầu những năm 2000, đã đặt ra tiêu chuẩn vàng cho CXL: bóc biểu mô ("epi-off"), nhỏ riboflavin 0.1% trong 30 phút, sau đó chiếu tia UVA (3 mW/cm²) trong 30 phút.
Năm 2016, việc FDA Hoa Kỳ phê duyệt hệ thống CXL của Avedro (nay thuộc Glaukos) đã đánh dấu một cột mốc quan trọng.
"Theo tôi, sự kiện có tác động lớn nhất chính là việc FDA phê duyệt cross-linking. Đây là một bước tiến khổng lồ cho các bác sĩ lâm sàng tại Hoa Kỳ, mở rộng khả năng giúp đỡ bệnh nhân một cách có ý nghĩa. Bệnh giác mạc chóp từng được cho là hiếm, nhưng giờ chúng ta biết nó phổ biến hơn nhiều và ảnh hưởng đến người trẻ. Vì vậy, can thiệp sớm là cực kỳ quan trọng để ngăn chặn tiến triển, tránh các phương pháp xâm lấn hơn như ghép giác mạc."
— Uri Soiberman, MD, Viện Mắt Wilmer, John’s Hopkins Medicine2
Sự sẵn có của CXL, cùng với tiến bộ trong công nghệ kính tiếp xúc, đã góp phần làm giảm đáng kể số ca ghép giác mạc, một xu hướng đã được ghi nhận từ lâu tại châu Âu.
Làn Sóng Cải Tiến Kỹ Thuật
Nghiên cứu về CXL đã tập trung vào việc cải thiện độ an toàn, hiệu quả và sự thoải mái cho bệnh nhân.
1. CXL Xuyên Biểu Mô (Epi-on): An Toàn và Thoải Mái Hơn
Phác đồ Dresden hiệu quả nhưng có nhược điểm: quy trình kéo dài và việc bóc biểu mô gây khó chịu, chậm lành thương và có nguy cơ nhiễm trùng. Kỹ thuật Epi-on ra đời để giải quyết những vấn đề này bằng cách bảo tồn hàng rào biểu mô.
"Bằng cách bảo tồn biểu mô, CXL epi-on mang lại sự thoải mái hơn cho bệnh nhân, giảm nguy cơ nhiễm trùng và giúp phục hồi nhanh hơn."
— Andrea Blitzer, MD, NYU Langone Health4
Ưu điểm an toàn của Epi-on đặc biệt có giá trị ở những bệnh nhân có giác mạc mỏng (thường <400 µm), những người không đủ điều kiện cho CXL epi-off tiêu chuẩn.
Hai hệ thống Epi-on đang được chú ý:
EpiSmart (Epion Therapeutics): Đã hoàn thành nghiên cứu Giai đoạn II với kết quả an toàn và hiệu quả xuất sắc.
5 Hiện đang tiến hành hai nghiên cứu Giai đoạn III đồng thời (Apricity trials).Epioxa (Glaukos): Đã thành công trong thử nghiệm Giai đoạn III, cho thấy sự cải thiện có ý nghĩa thống kê về độ cong giác mạc tối đa (Kmax).
6 FDA đã chấp nhận đơn đăng ký và dự kiến sẽ đưa ra quyết định vào tháng 10 năm 2025.
"Tôi tin rằng một khi epi-on được chấp thuận, chúng ta sẽ không chờ đợi bệnh tiến triển nữa. Chúng ta sẽ điều trị cho bệnh nhân ngay khi chẩn đoán—giống như cách bạn điều trị bệnh nhân glaucoma."
— William Trattler, MD, Center For Excellence In Eye Care
 |
| Một bệnh nhân giác mạc chóp được phẫu thuật CXL epithelial-on năm 2013; sau 11 năm cải thiện rõ rệt. |
2. CXL Xung và Tăng Tốc: Vai Trò Then Chốt Của Oxy
Một khám phá quan trọng là vai trò của oxy trong quá trình CXL.
"Phác đồ Dresden truyền thống sử dụng ánh sáng UV liên tục, làm cạn kiệt oxy nhanh chóng và giảm hiệu quả của cross-linking. Đó là lý do một số bệnh nhân vẫn cần tái điều trị."
— BS. William Trattler
Để khắc phục điều này, các phương pháp mới đã ra đời:
CXL Xung (Pulsed CXL): Chiếu tia UV ngắt quãng (ví dụ: 15 giây bật, 15 giây tắt) để cho phép oxy tái cung cấp, giúp quá trình CXL hiệu quả hơn.
Bổ sung Oxy: Cung cấp oxy bổ sung trong quá trình thực hiện để tăng cường hiệu quả làm cứng mô.
CXL Tăng Tốc (Accelerated CXL): Sử dụng cường độ UVA cao hơn trong thời gian ngắn hơn nhưng vẫn đảm bảo tổng năng lượng tương đương. Điều này giúp rút ngắn thời gian điều trị, tối ưu hóa quy trình làm việc tại phòng khám.
3. CXL Tùy Chỉnh và Kết Hợp: Hướng Đến Cá Nhân Hóa
CXL Tùy Chỉnh Theo Topography (Topography-guided CXL): Sử dụng hình ảnh giác mạc để xác định chính xác các vùng yếu và chỉ chiếu xạ vào những khu vực đó. Kỹ thuật này không chỉ giúp ổn định giác mạc mà còn có tiềm năng cải thiện thị lực.
Điều Trị Kết Hợp (CXL + PRK): Được biết đến qua Phác đồ Athens, phương pháp này kết hợp CXL để ổn định bệnh giác mạc chóp và PRK để điều chỉnh tật khúc xạ, đặc biệt hữu ích cho các trường hợp bệnh nhẹ và ổn định. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng việc lựa chọn bệnh nhân và thời điểm thực hiện là cực kỳ quan trọng để tránh các biến chứng như sẹo giác mạc hoặc tình trạng quá phẳng theo thời gian.
Mở Rộng Chân Trời Điều Trị
Ngoài các bệnh lý giãn phình, CXL đang được khám phá cho nhiều ứng dụng lâm sàng khác.
Viêm Giác Mạc Nhiễm Trùng (Infectious Keratitis)
"Viêm giác mạc nhiễm trùng là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa và ghép giác mạc trên toàn cầu. Việc củng cố mô giác mạc bằng CXL có thể mang lại những lợi ích bổ sung, đặc biệt ở những nơi thiếu kháng sinh tăng cường hoặc trong các ca nhiễm trùng khó chữa."
— BS. Andrea Blitzer
Mặc dù kết quả ban đầu đầy hứa hẹn, CXL cho viêm giác mạc nhiễm trùng vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu và cần thận trọng, đặc biệt với các ca nhiễm nấm, Acanthamoeba hoặc có tiền sử Herpes.
Bệnh Giác Mạc Bọng (Bullous Keratopathy)
CXL có thể giúp giảm phù nề giác mạc và cải thiện sự thoải mái cho bệnh nhân bằng cách làm cứng mô đệm, ngăn chặn sự tích tụ dịch. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy hiệu quả này thường chỉ là tạm thời (khoảng 3 tháng), cho thấy vai trò của CXL trong bệnh lý này vẫn còn hạn chế.
Nhìn Về Phía Trước
Tương lai của CXL sẽ được định hình bởi sự cá nhân hóa, các chỉ định mở rộng và các phương pháp ít xâm lấn hơn.
"Tôi thường nói đây là thời điểm tốt nhất trong lịch sử để trở thành một bệnh nhân giác mạc chóp. Hai mươi năm trước, không có lựa chọn nào trong số này cả."
— BS. Uri Soiberman
Các chuyên gia hình dung một tương lai nơi CXL tùy chỉnh theo bản đồ giác mạc sẽ trở nên phổ biến, các công thức riboflavin mới giúp thẩm thấu tốt hơn qua biểu mô, và thậm chí là sự ra đời của các liệu pháp dược phẩm—như thuốc nhỏ mắt đang được phát triển để làm phẳng giác mạc chóp.
Từ một thủ thuật chuyên biệt, CXL đang dần trở thành một công cụ trung tâm và linh hoạt trong việc quản lý các bệnh lý giác mạc, hứa hẹn một tương lai tươi sáng với nhiều ứng dụng rộng rãi và kết quả điều trị tốt hơn cho bệnh nhân.