Hốc mắt là một cấu trúc xương hình nón, có vai trò chứa đựng và bảo vệ nhãn cầu cùng các cấu trúc phụ như cơ, mạch máu và dây thần kinh. Ở trẻ sơ sinh, việc nhận biết sớm các bất thường tại khu vực này là vô cùng quan trọng.
Lồi Mắt - Dấu Hiệu Cần Chú Ý
Các thuật ngữ proptosis, exophthalmos, và exorbitism thường được dùng để mô tả tình trạng mắt bị đẩy ra phía trước. Mặc dù hay được sử dụng thay thế cho nhau, chúng có sự khác biệt nhỏ về nguyên nhân:
Proptosis (Lồi mắt): Do sự gia tăng thể tích các thành phần bên trong một hốc mắt có cấu trúc xương bình thường (ví dụ: do khối u).
Exophthalmos: Lồi mắt đặc trưng trong bệnh Graves (bệnh tuyến giáp).
Exorbitism: Lồi mắt do hốc mắt nông bẩm sinh.
Làm thế nào để nhận biết lồi mắt?
Để chẩn đoán, bác sĩ có thể quan sát mắt của trẻ từ phía trên, qua vùng cung mày. Nếu một bên mắt nhô ra trước nhiều hơn so với bên còn lại, đó là dấu hiệu của lồi mắt. Kèm theo đó, khe mi của bên mắt lồi thường rộng hơn bình thường.
 |
| Quan sát hai mắt từ phía trên để phát hiện lồi mắt |
Các Nguyên Nhân Gây Lồi Mắt
1. Khối u trong hốc mắt
Đây là nguyên nhân phổ biến. Do không gian hốc mắt bị giới hạn, bất kỳ khối u nào phát triển bên trong cũng sẽ đẩy nhãn cầu ra phía trước.
U bên trong chóp cơ: Nếu khối u nằm bên trong vùng nón được tạo bởi các cơ vận nhãn, mắt sẽ bị đẩy thẳng ra phía trước.
U bên ngoài chóp cơ: Nếu khối u nằm ngoài vùng nón này, mắt sẽ bị đẩy lệch ra ngoài và ra xa khỏi vị trí của khối u.
Ví dụ: Một khối u ở phần dưới hốc mắt sẽ đẩy mắt lên trên và ra trước. Một khối u ở phía trong (gần mũi) sẽ đẩy mắt ra ngoài và ra trước.
2. Thoát vị não - màng não (Encephalocele/Meningocele) 🧠
Đây là một tình trạng bẩm sinh nghiêm trọng, xảy ra do có một khiếm khuyết trên thành xương ngăn cách giữa khoang sọ và hốc mắt. Áp lực nội sọ khiến mô não, màng não (hoặc cả hai) thoát vị vào trong hốc mắt.
Dấu hiệu nhận biết: Thường xuất hiện một khối u dạng nang, mềm, đập theo nhịp tim ở góc trong của hốc mắt (gần gốc mũi). Khối u này có thể to lên khi trẻ khóc hoặc ho và có thể nhỏ lại một chút khi ấn nhẹ.
⚠️ Cảnh báo: Việc thao tác quá mức lên khối thoát vị có thể làm chậm nhịp tim, nhịp thở hoặc gây co giật. Tình trạng này cần được hội chẩn và can thiệp ngoại thần kinh ngay lập tức.
 |
| Hình ảnh chụp CT thấy rõ khối thoát vị não trong hốc mắt qua vị trí khuyết xương trần ổ mắt đẩy nhãn cầu ra ngoài, xuống dưới và ra trước. |
Các Tình Trạng Giả Lồi Mắt (Trông giống nhưng không phải)
Đôi khi, mắt của trẻ có vẻ lồi ra nhưng nguyên nhân không phải do khối u hay thoát vị.
Sụp mi một bên: Khi một bên mi bị sụp nhẹ, mắt bên đối diện (bình thường) sẽ có vẻ to và lồi hơn do khe mi trông rộng hơn.
Nhãn cầu to: Các bệnh lý như glaucoma bẩm sinh hoặc cận thị nặng làm tăng kích thước của nhãn cầu, khiến mắt trông như bị lồi.
Hốc mắt nông: Trong một số hội chứng sọ mặt như Hội chứng Crouzon, cấu trúc xương hốc mắt nông hơn bình thường, làm cho nhãn cầu có kích thước bình thường trông như bị đẩy ra trước.
Các Hội chứng liên quan đến Bất thường Hốc mắt 🩺
Khoảng cách giữa hai hốc mắt bất thường cũng có thể là dấu hiệu của các hội chứng toàn thân.
Hypotelorism (Hai mắt quá gần nhau) có thể liên quan đến:
Cebocephaly
Loạn sản mắt-răng-ngón
Trisomy 13
Tật đầu thuyền (Scaphocephaly)
Hypertelorism (Hai mắt quá xa nhau) có thể liên quan đến:
Hội chứng người khổng lồ não
Hội chứng não-gan-thận
Các hội chứng mất đoạn nhiễm sắc thể
Tật dính khớp sọ sớm (Craniosynostosis)
Loạn sản trán-mũi và hội chứng khe hở mặt giữa
Hội chứng Smith-Lemli-Opitz
Bất kỳ dấu hiệu lồi mắt hay vị trí mắt bất thường nào ở trẻ sơ sinh đều cần được các bác sĩ chuyên khoa thăm khám cẩn thận để tìm ra nguyên nhân và có hướng xử trí kịp thời.