Phẫu thuật đục thủy tinh thể (mổ cườm) là một trong những can thiệp y khoa thành công nhất, giúp hàng triệu người tìm lại ánh sáng. Tuy nhiên, một biến chứng phổ biến sau phẫu thuật là đục bao sau (Posterior Capsule Opacification – PCO), khiến thị lực giảm sút trở lại.
May mắn thay, thủ thuật laser Nd:YAG ra đời như một giải pháp an toàn, hiệu quả và nhanh chóng để khắc phục tình trạng này. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về phương pháp laser Nd:YAG, từ chỉ định, chống chỉ định, quy trình thực hiện cho đến cách chăm sóc sau thủ thuật.
1. Khi Nào Cần Thực Hiện Laser Nd:YAG? (Chỉ Định)
Laser Nd:YAG là lựa chọn hàng đầu để điều trị đục bao sau (PCO). Ngoài ra, phương pháp này còn được chỉ định cho nhiều tình trạng khác ảnh hưởng đến thị lực sau phẫu thuật:
Hội chứng căng bao (CCS) và phimosis bao trước: Viêm mạn tính và sẹo làm thu hẹp vùng quang học, ảnh hưởng đến thị lực.
Hội chứng căng phồng túi bao (CBDS): Dịch tích tụ trong túi bao gây cận thị hóa và giảm thị lực.
Hội chứng Z (Z-syndrome): Một tình trạng hiếm gặp khi IOL (thủy tinh thể nhân tạo) bị nghiêng do co thắt bao.
Loạn thị âm tính (Negative Dysphotopsia - ND): Gây ra bóng hình lưỡi liềm khó chịu trong tầm nhìn.
Rối loạn quang học dương tính (Positive Dysphotopsia - PD): Xử lý các vết rách bao sau gây ra hiệu ứng quang học bất thường.
Bệnh nhân sử dụng IOL đa tiêu: Những bệnh nhân này thường nhạy cảm hơn với PCO, do đó cần can thiệp sớm để đảm bảo chất lượng thị giác.
2. Trường Hợp Nào Không Thể Thực Hiện? (Chống Chỉ Định)
Dù an toàn, laser Nd:YAG không phải là lựa chọn cho tất cả mọi người.
Chống chỉ định tuyệt đối:
Bất thường giác mạc: Sẹo giác mạc, phù giác mạc nặng cản trở tia laser tiếp cận mục tiêu một cách an toàn.
Chống chỉ định tương đối (cần cân nhắc kỹ):
Bệnh nhân không thể cố định mắt: Nguy cơ cao gây tổn thương các cấu trúc nội nhãn.
Đang sử dụng IOL bằng thủy tinh (glass IOL): Laser có thể làm hỏng loại IOL này.
Có tiền sử phù hoàng điểm dạng nang (CME): Laser có thể làm tình trạng này trầm trọng hơn.
Mắt đang bị viêm nhiễm: Cần trì hoãn thủ thuật cho đến khi tình trạng viêm ổn định ít nhất 3 tháng.
Nguy cơ bong võng mạc cao: Bệnh nhân cận thị nặng, có tiền sử bong võng mạc hoặc thoái hóa võng mạc dạng lưới.
3. Tìm Hiểu Về Máy Laser Nd:YAG và Các Thông Số Cài Đặt
Laser Nd:YAG hoạt động bằng cách tạo ra các xung năng lượng cực ngắn, tạo sóng xung kích vi mô để cắt chính xác màng bao bị đục mà không cần phẫu thuật xâm lấn.
Các thông số chính được bác sĩ cài đặt bao gồm:
Mức năng lượng: Bác sĩ sẽ luôn bắt đầu với mức năng lượng thấp nhất có hiệu quả (thường từ 1-2 mJ) để đảm bảo an toàn.
Bù trừ laser (Laser offset): Cài đặt điểm hội tụ của laser hơi lệch về phía sau (khi mở bao sau) hoặc phía trước (khi mở bao trước) so với tia dẫn đường. Việc này giúp bảo vệ IOL khỏi bị rỗ do tác động của laser.
Sử dụng kính tiếp xúc: Các loại kính chuyên dụng (Abraham Nd:YAG lens) giúp ổn định mắt, tăng độ chính xác và giảm thiểu năng lượng cần thiết, từ đó tăng độ an toàn cho thủ thuật.
4. Quy Trình Thực Hiện Thủ Thuật Diễn Ra Như Thế Nào?
Bước 1: Chuẩn bị
Tư vấn: Bác sĩ giải thích rõ về thủ thuật, lợi ích, rủi ro và nhận được sự đồng ý của bệnh nhân. Điều quan trọng nhất là bệnh nhân phải giữ yên tuyệt đối trong quá trình thực hiện.
Khám mắt: Mắt sẽ được nhỏ thuốc giãn đồng tử để bác sĩ đánh giá kỹ lưỡng.
Thuốc: Tùy trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thuốc nhỏ mắt chứa corticosteroid trước và sau thủ thuật để kiểm soát phản ứng viêm.
Bước 2: Kỹ thuật mở bao sau
Mục tiêu: Tạo một lỗ mở trên bao sau đủ lớn (thường > 4mm) để trục thị giác được quang đãng.
Kỹ thuật phổ biến:
Kiểu hình chữ thập (Cruciate pattern): Đây là kỹ thuật thông dụng nhất, tạo đường cắt từ trên xuống dưới và từ trái qua phải. Ưu điểm là ít tạo ra mảnh vỡ bao trôi nổi và cần ít năng lượng hơn.
Kiểu hình tròn (Circular pattern): Tạo một lỗ mở hình tròn. Kỹ thuật này có thể để lại một mảnh bao tự do có nguy cơ trôi vào trục thị giác.
Lưu ý quan trọng: Việc làm rỗ IOL do laser là hiếm gặp và các vết rỗ nhỏ thường không ảnh hưởng đến thị lực. Bằng cách sử dụng năng lượng tối thiểu, có bù trừ laser và dùng kính tiếp xúc, nguy cơ này được giảm đến mức tối đa.
5. Chăm Sóc và Theo Dõi Sau Khi Bắn Laser
Việc theo dõi sau thủ thuật là cực kỳ quan trọng để đảm bảo kết quả tốt nhất.
Theo dõi hậu phẫu:
Bệnh nhân sẽ được hẹn tái khám sau khoảng 1-4 tuần.
Kiểm tra nhãn áp là bắt buộc, vì áp lực trong mắt có thể tăng tạm thời sau thủ thuật. Tình trạng này thường được kiểm soát tốt bằng thuốc nhỏ mắt.
Các biến chứng tiềm ẩn và cách quản lý:
Mặc dù hiếm gặp, bệnh nhân cần được thông báo về các nguy cơ tiềm ẩn:
Tăng nhãn áp: Biến chứng phổ biến nhất nhưng thường chỉ là tạm thời.
Phù hoàng điểm dạng nang (CME): Tỷ lệ thấp (0.7% - 4.9%), cần theo dõi và điều trị nếu xảy ra.
Bong võng mạc: Nguy cơ rất thấp (0.0% - 1.59%), cao hơn ở những bệnh nhân có yếu tố nguy cơ từ trước.
Lệch IOL, viêm nội nhãn, lỗ hoàng điểm: Cực kỳ hiếm gặp.
Kết luận
Phẫu thuật đục thủy tinh thể bằng laser Nd:YAG là một thủ thuật ngoại trú nhanh chóng, không đau, an toàn và hiệu quả cao trong việc phục hồi thị lực bị suy giảm do đục bao sau. Việc thăm khám kỹ lưỡng trước thủ thuật và tuân thủ lịch tái khám sau đó là chìa khóa để đảm bảo một kết quả thị giác viên mãn và an toàn.